( 92 ta so`z, M. Sattor “O`zbek udumlari” kitobidan). 

Farzand haqida

Farzand- avlod davomchisi. Ota-onaning farzandga tarbiyasi uning mehrida namoyon bo`ladi. Tarbiyali farzand oila sha’ni, jamiyat obpo`si, vatan himoyachisidir. Ota-ona farzandiga nima bersa, farzand ham shuni qaytaradi. Tarbiya ko`rgan farzand o`z hayotidan mamnun holda ota- onasiga mehr ko`rgazadi. Tarbiyasiz farzand ota-ona dardi,jamiyat zararkunandasi, vatanda vatansiz kimsadir.

Har bir farzandning burchi: ota-onaga mehribonlik, sodiqlik, oqibatlilik, doimo ularning xizmatlarida bo`lish, nasihatlariga amal qilib, hurmatlarini joyiga qo`yish, vatan oldida mardlik, matonat, qahramonlik, xalqiga hurmat, himoyasiga hamisha shay va sadoqat ila xizmat qilishdir. Iymonli farzand saodatli yo`lda sobitqadamdir.

(88 ta so`z, “Nursafardiyya- tafakkur tarbiyasi” kitobidan). 

Do`st tanlash haqida

Do`st- ko`ngil malhami. Chin do`st boshga kulfat tushganda hamisha hoziru nazir. Do’st tanlashda kishi, avvalambor, o`zi tarbiya topgan bo`lib, tanlanadigan do`stga munosib bo`lmog`i lozim. Mabodo xulqingiz yomon bo’lsayu, yaxshi odamga havas qilib,u bilan do`st tutinmoqchi bo`lsangiz, tabiiyki, tanlaganingiz sizni rad etadi. Birinchi do`stlikni o`zingizdan boshlang. Ya’ni o`zingiz o`zingizga do`stsiz. Avvalo, aqlni charxlab, ruhiyatni poklang, odob-axloq qoidalariga, intizomga rioya eting. So`ngra sizning do`st tanlash vaqtingiz keladi. Siz tanlaydigan do`stni o`z xulqingizdan kelib chiqqan holda saralaysiz. Ya’ni do`stingizning ruhiyati pok bo`lib, u ham odob-axloq qoidalariga, intizomga rioya etuvchi bo`lishi kerak.

(91 so`z, “Nursafardiyya- tafakkur tarbiyasi” kitobidan). 

Obod yurt istiqboli

Xalqimizda “Bir bolaga yetti mahalla ota-ona”, degan maqol bor. Shuning o`zidan ham ota-bobolarimiz farzandlarning jisman va ma’nan sog`lom bo`lishiga qanchalik e`tibor berganini bilsa bo`ladi. Xadisi shariflarda insonlarning yaxshilari go`zal xulqli va chiroyli muomalali kishilar ekani ta’kidlanadi. Bir o`rinda: “Hech bir ota-ona o`z farzandiga go`zal odobdan ko`ra yaxshi narsa qoldirmaydi”, deyiladi ( Imom Termiziy). Farzand tarbiyasi yaxshi yo`lga qo`yilgan yurt ravnaq topadi. Bugun mamlakatimizda yoshlarning ilm olib, hunar o`rganishi uchun yaratilayotgan sharoitlar ham kelajagimizga qo`yilgan munosib qadamdir. Chunki ertangi kunimiz bilimli, salohiyatli farzandlarimizga bog`liq. ( 85 ta so`z, “Hidoyat” jurnalidan).

Ikki dangasa

Bobom bir ertak aytib berdilar:

-Kunlardan bir kuni Hindistonning eng dangasa kishisini topmoqchi bo`lishibdi. Qidirib-qidirib ikki dangasani zo`rg`a topishibdi. Keyin ulardan qaysi biri ko`proq dangasaligini aniqlamoqchi bo`lishibdi. Ikkalasini bir kulbaga tezgina qamab, ustidan o`t qo`yib yuborishibdi. So`ng ulardan qaysi biri birinchi yugurib chiqar ekan, deb kutib turishibdi. Kulbaga o`t ketib, darhol hammayoq yona boshlaganda bir dangasa ikkinchisiga:

- Ko`zimga quyosh nuri qayerdan tushayapti? Kirganimizda uy ichi qorong`i edi, shekilli,-debdi.

-Shungayam o`zimni urintirib ko`zimni ochib o`tiramanmi? Quyosh nuri qayerdan tushgani baribir emasmi?-deb erinib ikkinchisi.

Dangasalikning oxiri voy, deb shuni aytisharkan. (91 ta so`z).

Qovun sayli

O`zbekistonda kuzda, qovun pishgan paytda qovun sayli o`tkaziladi. Bu tadbir qovun ekkan mirishkor dehqonlar tomonidan tashkil etiladi. Sayilni tashkil etayotgan dehqonnikiga keladigan yor-u do`stlar hosil yig`ish va xazanak qilish uchun hasharga taklif etiladi. Sayilga taklif etilganlar uchun mezbon sho`rva va osh tayyorlaydi. Sayilda ishtirok etayotganlar o`rtasida hosil yig`ish paytida “shirinkoma” (ba’zi joylarda “shirinaki”) o`yini tashkil etiladi. Bunda hamma bittadan qovun yoki tarvuz tanlab, kimniki shirin chiqishi bo`yicha musobaqa o`ynashadi. Musobaqada g`olib chiqqan kishi taqdirlanadi, yutqizgan esa boshqalar buyurgan xizmatni bajarishi kerak bo`ladi. (82 ta so`z).

Aysberg

“Aysberg” so`zi o`zbek tilida “Muz tog`i” degan ma’nosini anglatadi. Haqiqatan ham, aysberglar surilib kelib dengizga qulab tushgan muz tog`laridir. Muzlikning boshi ma’lum vaqtgacha dengiz ustida osilib turadi. Uni suv qalqishlari, dengiz oqimlari va shamollar o`yaveradi. Nihoyat, u bo`linib, shaloplab suvga qulaydi. Aysberg chayqalib, ulkan massasining katta qismini suv ostiga yashirgan holda shamol va oqim kuchiga bo`ysunib, uzoq safarga yo`l oladi. Yo`lda asta- sekin eriydi va shu tufayli u ba’zan to`ntariladi. Uzunligi bir- ikki kilometr, kengligi yarim kilometrli mayda va uzunligi bir necha o`n kilometr, balandligi esa yuz metrdan oshadigan aysberglardir. ( 90 ta so`z, “U kim, bu nima” bolalar ensiklopediyasidan).

Buyuk ipak yo`li

Buyuk ipak yo`li qadim zamonlardayoq Osiyo qit’asini ko`ndalangiga kesib o`tib, ulkan Sharqni G`arb mamlakatlari bilan bog`lagan. Natijada qit’alararo bu karvon yo`li bo`ylab yashagan xalqlarning o`zaro muloqot va tijoratlari kengayib, iqtisodiy va madaniy hayoti yuksaladi. Bu savdo yo`li uzra yangi-yangi sharahlar paydo bo`ldi, shaharlarda esa hunarmandchilik unib-o`sdi. Ilk o`rta asrlarda xalqaro savdo-sotiqni olib boruvchi va uni boshqaruvchi savdogarlar ahli shuhrat topdi.

Afsuski, qadimda turli mamlakatlarni bog`lagan ko`hna savdo yo`lida bino qilingan imorat va inshootlarning ko`pi asrlar davomida vayron bo`lib, bizgacha ulardan yassi tepalar shaklidagi arxeologik yodgorliklargina yetib kelgan. ( 90 ta so`z).   

Muallim siymosi

Muallim- ustoz siymosini ko`z oldimizda yorqin jonlantiruvchi faqat maqollargina bo`lib qolmay, minglab she’rlar, qo`shiqlar, dostonlaru hikoya va romanlar ham ularning fidoyiligini, olijanob mehnatini madh etadi. Aslida bular ham kamlik qiladi. Negaki, boshqa hamma kasblar biron-bir narsani yaratadi, sayqal beradi, bir holatdan ikkinchi holatga o`tkazib, go`zallik kashf etadi, xullas, turmushimiz uchun yaroqli narsani muhayyo qiladi. Muallimning vazifasi boshqacharoq: u inson yaratadi! Muallim dunyoni o`z aqli, mehnati bilan harakatga keltiruvchi insonni tarbiyalab, voyaga yetkazadi. Yana shuni ham ochiq aytaylik: o`qituvchining ishi eng toza, eng savobli ish hisoblanadi. ( 86 ta so`z).

Ona qirg`ovul

Sirdaryo qirg`oqlaridagi kengliklarda qirg`ovul ko`p. Faqat qirg`ovul emas, yovvoyi o`rdaklar, loyhuraklar, turnalar, to`rg`aylar va turli- tuman boshqa qushlar ham ko`p uchraydi. Ular bu yerda yashaydilar, bola qo`yadilar, dalalar ustidan qanot qoqib uchadilar. Bahorda Nilu muborakdan uchgan qaldirg`ochlar, kuzda shimoldan kelayotgan g`ozu turnalar ham bizning Sirdaryomiz bo`yida qo`nib, hordiq chiqarib yana uzoq uchadilar.

Saraton quyoshi yerlarni yondirgudek bo`lib qizdirardi. Qoraqumda havo shunday isib ketardiki, hatto nafas olish ham qiyinlashardi. Bunday paytlarda faqat odam emas, jonivorlar, parrandalar ham o`zlarini soyaga olib, halloslab, kechki salqin tushishini kutib yotardilar. ( 85 ta so`z).

Salomatlikni asrash

Odam bolasining eng zo`r boyligi o`zining tani- jonining salomat bo`lmog`idir. Odam bolasi ushbu zo`r boylikning qadrini ko`p vaqt bilmay o`tkazadir. Tani salomat bo`lmagan odam butun dunyoga hokim bo`lsa-da , ko`ziga ko`rinmas, ozgina ham rohat ko`rmas. Eng ko`p kasalliklar nimadan kelib chiqishi ma’lumdir. Shularni bilib, o`zini ehtiyot qiluvchilar ko`p vaqt salomat kun o`tkazadilar. Shuning uchun kasalliklarga sabab bo`la turgan narsalardan saqlanmoq lozim.

Tan qizigan holda sovuq suv ichish, terlagan holda sovuq havoga chiqish, ko`mir isi bor yerda o`tirish yog`li narsalar va go`shtni ko`p yeyish , zararli ichimliklarni iste’mol qilish kasallik keltiruvchi omillar ekanligi ma’lum. ( 91 ta so`z, Rizouddin ibn Faxruddin).